default

Jean Katambayi Mukendi is een Congolese kunstenaar die werd geboren in een artistiek nest, een opleiding als elektricien genoot en als kind gefascineerd geraakte door technologie, wiskunde, mechanica, elektrische circuits, geometrie en elektronica. Zijn jeugd werd getekend door het werkkamp in zijn geboortestad Lumbumbashi, het centrum van de mijnindustrie in de Democratische Republiek Congo. Zijn moeder spoorde hem aan om de toenmalige én huidige stand van zaken te overstijgen en niet te aanvaarden wat de situatie hem voorhield. Het resultaat is een spontaan en dynamisch oeuvre met een sterk empirische inslag.

Katambayi combineert gevonden voorwerpen, landkaarten, cd’s, gerecycleerd elektronisch materiaal, kabels, koper, karton en assembleert ze tot collages, nieuwe machines, robotten, maquettes of bestaande toestellen, zoals bijvoorbeeld een televisietoestel waarvan hij de holte, waarin het beeldscherm ooit zat, opvult met elektronisch afval. Het concept en thematiek van een toekomstig werk geeft hij eerst vorm in zijn hoofd alsof het een lineaire getallenreeks of een technische tekening van een elektrisch circuit betreft. Daarna verankert Katambayi die gedachten in het materiaal, in de tekeningen en in de configuratie die hij als de beste vertaling ervan ziet.  

“De belangrijkste bron van inspiratie is de permanente bevraging van de tegenstellingen in onze samenleving, die gespleten lijkt. Tijdens mijn jeugd maakte ik me zorgen over de toekomst van de paternalistische maatschappij die verscheen in het residu van de kolonisatie. Vandaag is het een wereld die zijn tegenstrijdigheden ondergaat en die de rol binnen het interventionisme (buitenlandse politieke, militaire en economische inmenging) wil invullen. Gelukkig behoudt de culturele en etnische diversiteit haar parfum.”

Hoewel hij al meer dan twintig jaar artistiek experimenteert - waarvan vijftien zonder enige vorm van erkenning - wordt hij gezien als een internationale vernieuwer. Hij creëert fragiele en complexe installaties aangedreven door geavanceerde elektrische mechanica. Het plaatst hem in lijn met kunstenaars zoals Tinguely en Panamarenko.

Terwijl zijn oeuvre vragen stelt over de relatie tussen mens en technologie aan de hand van de poëtische kracht van beweging, vooruitgang en ontwikkeling, bevinden zijn technologische uitvindingen zich in een filosofische ruimte die oplossingen zoekt voor de sociale tegenstellingen in de Congolese samenleving, evenals de plundering van de enorme grondstoffenrijkdom van het land. Over de tekening M13, een tekening van een imaginaire vijs met dertien zijden, gecombineerd met wiskundige formules, zegt Katambayi bijvoorbeeld het volgende:

Toen we voor het eerst naar Manono trokken zagen we daar overal grote roestende metalen onderdelen rondslingeren, de restanten en geesten van de vroegere cassiteriet-industrie. (…)  De M, verwijst naar de universele maten van bouten. Meestal is de maat iets als M6 of M14. De M13 is een imaginaire vijs,  die in geen enkel bestaand systeem past, maar die voor duurzaamheid staat. Ik wou iets maken dat buiten de norm lag, om zo de vraag te stellen of de geschiedenis zich zou herhalen. Gaat de geschiedenis zich herhalen? En waarom is het zo’n trieste geschiedenis?

Als wetenschapper en ingenieur probeert Jean Katambayi Mukendi een mechanische wereld op te roepen die hij uitvoert in gerecycleerde en alledaagse materialen, met of zonder bewegende delen. Zijn werk zou conceptueel genoemd kunnen worden, ware het niet dat er een grote sociaal-maatschappelijke bekommernis van uit gaat. Katambayi volgt de mondiale ontwikkelingen op de voet. Hij tracht er originele antwoorden op te formuleren. Hij spreekt over de druk om steeds sneller te moeten lezen en te schrijven om niet door de vooruitgang te worden voorbij gehold. Tegelijk behoud Katambayi bijvoorbeeld het symbool van de boom, die alle transformatieve energie kanaliseert, als zijn centrale metafoor.

Met de mobiele installatie Trotation (uit de collectie van het M HKA) wil de kunstenaar het onevenwicht tussen het noordelijke en zuidelijke halfrond opheffen. Het werk toont hoe de aarde rond haar as draait (rotatie) en rond de zon (translatie). Wie zich dichter bij de evenaar bevindt maakt een grotere omwenteling dan wie nabij de polen woont. Door een derde willekeurige omwenteling (trotation) toe te voegen aan deze natuurlijke orde der dingen, kan het evenwicht hersteld worden. De gebricoleerde installatie wordt gekenmerkt door een nonchalante ernst; camera’s en lenzen worden in een circulaire baan geplaatst en leggen voortdurend hetzelfde traject af, terwijl er lampen flikkeren en motoren draaien, wat het tafereel een bijzonder luchtige zwaarwichtigheid geeft.

De zichtbare graad van absurditeit in dit werk blijkt een constante in Katambayi Mukendi’s oeuvre; een eigenschap die zijn oorsprong vindt in het dagelijkse Congolese leven, waar ondenkbare situaties ontstaan door een gebrek of een teveel aan regels en controle, gecombineerd met armoede, een falende infrastructuur, het neokolonialisme en de onuitputtelijke creativiteit van mensen. Net in deze wirwar van contradicties en anachronismen vindt de kunstenaar zijn vrijheid voor artistiek experiment. Hij gebruikt ingewikkelde berekeningen en wiskundige formules, landkaarten met plaatsaanduidingen, uitvergrote tekeningen van spaarlampen of vliegtuigonderdelen uit karton om een complex amalgaam van de hedendaagse realiteit te reconstrueren. Katambayi Mukendi werkt met humor en bravoure, tussen conceptueel en dadaïstisch, met een Fluxus-kwinkslag.

HW/DE